© Emy Elleboog
De Vlaamse regering heeft nog maar net anderhalf miljard euro weggesneden en elke dag haalt er wel een nieuwe besparing het nieuws. Kruimels vergeleken met de federale “col buiten categorie”. Nu de budgetbesprekingen voorbij zijn, kan Demir zich concentreren op haar grootste werf: de onderwijskwaliteit verbeteren.
Daarvoor volstaan de nieuwe minimumdoelen niet. Er zijn grondige hervormingen voor nodig. Zeker voor de taken van de leerkrachten. Haar drie voorgangers beten hun tanden al stuk op het loopbaanpact. Demir hoopt leerkrachten, vakbonden en koepels deze keer wel mee te krijgen. Het verschil met haar voorgangers is dat de ene na de andere internationale studie aangeeft dat niks doen geen optie is.
De Vlaamse regering krijgt niet alleen kritiek wegens besparingen, maar ook wegens een gebrek aan verhaal. Mee eens?
Zuhal: “Het is natuurlijk aan minister-president Matthias Diependaele (N-VA) om het verhaal van de Vlaamse regering te brengen. Maar ik wilde wel dat de Vlaamse regering haar prioriteiten stelde. Wat vinden we belangrijk? Onderwijs is een kerntaak bij uitstek, daar wilde ik dus niet onnodig op besparen.”
Welzijn moet ongeveer evenveel besparen als de 85 miljoen van onderwijs ,namelijk 90 miljoen. Is dat toeval?
Zuhal: “Welzijn moet inderdaad meer besparen, want de schoolbonus is een apart lijntje in het centenboekje. Dat is nog eens 55 miljoen plus de 135 miljoen van de zorgpremie.”
Wil u zeggen dat u van alle ministers het minst hebt bespaard?
Zuhal: “Ja, verhoudingsgewijs toch. Het is ook goed dat de Vlaamse regering onderwijs als een kerntaak beschouwt.”
Bij de start van de regering is anders wel gezegd dat er extra in onderwijs wordt geïnvesteerd.
Zuhal: “Ja, en die extra budgetten zijn er ook. Voor het taalplan Nederlands, voor de starters in het onderwijs, voor het opwaarderen van TSO en BSO, net als voor digitalisering. Maar bij de start van de regering stonden bij onderwijs ook al een aantal besparingen zoals de rationalisatie van de richtingen in het secundair. Bij welzijn niet. En daarmee dat ik nu ook heel duidelijk aangaf aan mijn collega’s dat we niet van een blanco blad zouden beginnen. Verder bespaar ik ook nog op het volwassenenonderwijs, dus niet bijkomend op dat leerplichtonderwijs hé.”
De verschillende levensbeschouwingen in één vak steken is ook begroot op een besparing van 100 miljoen euro. Maar is dat niet in strijd met de Grondwet?
Zuhal: “De invalshoek van het regeerakkoord is inderdaad om naar één levensbeschouwelijk vak te gaan waar de verschillende godsdiensten aan bod komen. Ik ben nu aan het bekijken hoe we juridisch zo dicht mogelijk bij het regeerakkoord kunnen blijven. Maar als we iets uitwerken, moet dat conform de Grondwet zijn. Ik heb te veel andere katjes te geselen om daar ook nog tijd mee te verliezen. Ik ga het onderwijs niet in een avontuur storten dat juridisch misschien wankelt.”
Dus geen besparing van 100 miljoen euro vanaf 2027 zoals in de meerjarenbegroting staat?
Zuhal: “Ik weet eerlijk gezegd niet hoe men aan dat bedrag gekomen is (lacht). Ook al zou ik dat levensbeschouwelijk vak invoeren, dan kom je nog niet aan die 100 miljoen euro.”
Een afslanking van het aantal richtingen in het secundair is tien jaar geleden al geprobeerd, maar uiteindelijk zijn er dat nog altijd honderden. Deze keer gaat het mes er wel echt in?
Zuhal: “Ja, dat is wel mijn bedoeling. Ik ben er al een dik half jaar volle bak mee bezig om in de tweede en zeker in de derde graad te snoeien. Ouders weten niet meer wat ze moeten kiezen. Leerlingen ook niet. Ik vind dat we terug moeten gaan naar heldere studierichtingen.”
Van namen als arbeidsmarkt, doorstroom en dubbele finaliteit wil u ook af?
Zuhal: “Ja, dat maakt het wel onnodig complex hé. ASO, TSO en BSO staat er wel nog in kleine lettertjes bij, een tsjeverige oplossing. Ik wil minder richtingen die veel duidelijker zijn over wat je kan worden.”
Waar iedereen naar uitkijkt is of u het klaarspeelt om een pact af te sluiten met de leraren. Dat debat is al zo’n 15 jaar bezig. Het is uw voorgangers niet gelukt. Waarom zou u dat nu wel lukken?
Zuhal: “De koepels en de vakbonden moeten dat niet voor mij doen. Dat meen ik. Maar ik denk wel dat de tijd rijp is omdat je natuurlijk ziet dat we internationaal gezien voldoende leerkrachten hebben: één voor negen leerlingen. Toch zijn er klassen zonder leerkracht. Dat kan niet. Uit een studie van de administratie blijkt dat het aantal uren dat leerkrachten geen les geven, stijgt. Je kan dan nog heel veel leerkrachten bij creëren, als je die niet voor de klas zet, heeft dat allemaal geen zin.”
Bij de uitleg van dat rapport zei u dat u een aantal taken wil uitbesteden. En die zijn?
Zuhal: “Die oefening gaan we maken. Want als je spreekt over onderwijskwaliteit verbeteren, gaat dit over minimumdoelen, maar ook over de leerkracht: wat moet die doen? Ik wil primaire en secundaire processen aflijnen samen met de leerkrachten. Zij moeten zich daar wel ook in kunnen vinden. Wat is een kerntaak van een leerkracht? Dat is voor de klas staan, lessen voorbereiden, toetsen opstellen en verbeteren. Remediëren ook. Ja, dat was vroeger bij ons in de Sint-Jansschool in Genk ook zo. Als je iets niet snapte in de klas, moest je nablijven. Nu ik met een taalplan kom en zeg dat we drie uren extra investeren in dat Nederlands, is het eerste wat de kranten schrijven: we hebben hier 2.000 leerkrachten voor nodig.”
“Dus dat zijn die primaire processen. Daarnaast heb je de secundaire, dat is alles wat met ondersteuning te maken heeft, met administratie, met ouders. Die secundaire processen wil ik eigenlijk minder bij de leerkracht zetten. Ook de ondersteuning moet anders. Toen ik op school zat – toch niet zo heel lang geleden – was er enkel de leerkracht. Vandaag waait de ene na de andere de klas binnen: de leersteun, de kinesist, de logopedist, de zorgjuf. Tijdens schoolbezoeken moet ik soms vragen wie de leerkracht is. Eigenlijk wil ik tot een systeem komen waarbij de ondersteuners deel uitmaken van een school of een scholengroep.”
Hoe is uw relatie met de vakbond? Want die schoten het rapport van de commissie van wijzen onder leiding van Dirk Van Damme over de professionalisering van het lerarenberoep twee jaar geleden snel aan flarden.
Zuhal: “Ik heb nu de afgelopen dagen en weken gesprekken gehad en dat zit wel goed. Ook met de koepels. En ik probeer iedereen een beetje over zijn schaduw te laten springen. Mannekes, we debatteren al 20 jaar over die loopbaan.”
Zijn ze nu wel bereid om mee te gaan?
Zuhal: “Ik heb geen signalen dat ze dat niet zien zitten. Ik merk wel dat iedereen beseft dat het niet goed gaat. We besteden 19 miljard euro Vlaams belastinggeld in dat onderwijs en toch is de onderwijskwaliteit niet goed. We hebben veel leraren die keihard hun best doen en die zien dat ze geen millimeter vooruitgaan. Ouders moeten ook vertrouwen hebben in die leerkracht en hun plaats kennen in dat debat. De leerkracht is de professional en ouders moeten zich daarnaar schikken en niet in discussie gaan.”
Dat kan u toch niet afdwingen?
Zuhal: “Toch wel, door in het schoolreglement heel duidelijk te schrijven wat het beleid is. Als je het niet leuk vindt, moet je maar een andere school vinden. Maar scholen zijn geen opvoedingsinstellingen. Wij kunnen niet alle samenlevingsproblemen oplossen. Weet je waarom niet? Omdat we dan niet aan leren toekomen. Ouders moeten dat echt begrijpen.”
Zal u ook de reacties op Smartschool van de ouders aan banden leggen?
Zuhal: “Ja, daar wil ik ook tot afspraken komen. De leerkracht kan misschien één mail sturen, maar dan zijn er 20 of 25 ouders die terugmailen. Neem nu fruitprojecten op scholen. De juf laat de ouders weten dat ze pruimen eten op school, waarop ouders zeggen dat hun kinderen geen pruimen lusten. Dat soort dingen moeten we ophelderen.”
Is er nog extra budget voor universiteiten en hogescholen? Die klagen al sinds jaar en dag over de prefinanciering van hun nieuwe richtingen?
Zuhal: “Ik sta open om te kijken naar nieuwe richtingen maar dan moet je misschien ook kijken naar welke richtingen het niet meer goed doen. Kijk naar de graduaatsopleidingen: tientallen opleidingen op 212 plaatsen in Vlaanderen. Dat gaat niet hé. We gaan bijvoorbeeld meer samenwerkingen moeten zoeken.”
Hogeschool PXL heeft nu al 4.000 graduaatsstudenten.
Zuhal: “Dat is explosief toegenomen. En ja, ik weet dat er nog aanvragen zijn, maar ik heb tegen de hogescholen gezegd dat we eerst kijken naar rationalisatie. Want dit is gewoon onbetaalbaar.”
Ook zonder die graduaatsopleidingen heeft het hoger onderwijs problemen met financiering. Gaat u daar iets aan doen?
Zuhal: “Ik ga vanaf volgend schooljaar de werkingsmiddelen van het hoger onderwijs indexeren want dat is al jaren niet meer gebeurd. Dat gaat toch over tientallen miljoenen hoor. Daarnaast gaan we ook wel al die opleidingen moeten hervormen en rationaliseren. Zeker die graduaatsopleidingen, dat is het eerste dat op mijn bord ligt. Daar zijn zelfs opleidingen gestart die geen goedkeuring hebben. Hallucinant.”
En wil dat zeggen dat ze dan maar moeten stoppen of dat ze het zelf moeten betalen?
Zuhal: “Als zij vinden dat ze dit moeten goedkeuren zonder de toestemming van de Vlaamse regering, is dat wel de omgekeerde situatie, hé.”
Hoe gaat het met de hervormingen in het buitengewoon onderwijs?
Zuhal: “Die situatie is dramatisch. In vergelijking met het Europees gemiddelde hebben wij veel meer leerlingen in het buitengewoon onderwijs. En als we niks doen, stijgt dat aantal explosief richting 2030. Daar hebben we niet genoeg plaats voor. We moeten daarom hard inzetten op gewoon onderwijs waar het kan en buitengewoon onderwijs waar het moet.”
Ook in Limburg zijn de cijfers enorm hoog. In het basisonderwijs zijn er zelfs een derde meer leerlingen in het buitengewoon onderwijs dan gemiddeld in Vlaanderen. Waar loopt het mis?
Zuhal: “Ik heb een commissie aangesteld om dat te onderzoeken want we sturen veel meer kinderen naar het buitengewoon onderwijs dan in andere landen. Ongetwijfeld heeft het deels te maken met over-labeling. In onze scholen zitten dubbel zoveel kinderen met autisme als in de rest van de samenleving. Er is dus iets aan de hand met die labels. We moeten voorzichtiger worden met iedereen zomaar een diagnose te geven.”
Wat wilt u precies anders doen?
Zuhal: “Wij gaan buitengewone klassen inrichten binnen de infrastructuur van het gewoon onderwijs. Met leerkrachten die in het gewoon onderwijs lesgeven en anderen die dat doen in het buitengewoon onderwijs. In pioniersscholen gaan we kijken hoe we die expertise ook kunnen gebruiken in de gewone klassen. Verder geloof ik ook dat het terugbrengen van structuur, discipline en routines kinderen met autisme en ADHD zal helpen.”
Vanaf januari wordt u ook bevoegd voor het leerlingenvervoer in het buitengewoon onderwijs. Is het nog haalbaar om leerlingen thuis op te halen en aan de schoolpoort af te zetten?
Zuhal: “We zullen daarin keuzes moeten maken en die zullen niet populair zijn, maar ik ga het gezond verstand laten primeren.”
In Limburg zijn er nog altijd minder jongeren die verder studeren dan in andere provincies. Enig idee waarom?
Zuhal: “De taalproblematiek speelt zeker een rol. We zien dat kinderen die thuis geen of onvoldoende Nederlands spreken oververtegenwoordigd zijn in het buitengewoon onderwijs en bij de schoolverlaters. Ook op internationale testen scoren zij slechter. Dat heeft dus zeker een effect en in Limburg zitten we met verschillende mijngemeentes.”
Dat is al 60 jaar zo. Is het niet stilaan tijd om dat excuus los te laten?
Zuhal: “Dat klopt. We discussiëren al veertig jaar over Nederlands leren en we zijn er nog niet in geslaagd. We moeten dus iets anders doen. Ook in de discussie over de aparte taalklasjes komt dat terug.”
Daar komt stevige kritiek op.
Zuhal: “Met alle respect maar ik heb heel veel scholen bezocht. In Genk, in Beringen en zelfs in Hamont-Achel: de hele wereld zit op die scholen. Iedereen in dezelfde klas zetten, ook diegene die nog geen woord Nederlands spreken, werkt niet. Dat hebben we veertig jaar geprobeerd. Daarom gaan we kinderen nu eerst Nederlands aanleren. Dat is toch gewoon gezond verstand? Ik versta niet dat daar zoveel kritiek op komt. Leerkrachten moeten al met heel veel rekening houden en daar komt taal nog eens bovenop. Dat willen we zo snel mogelijk wegwerken.”
Hoe zal u dat doen?
Zuhal: “Kinderen die thuis bijvoorbeeld in het Turks of Marokkaans opgroeien, krijgen in de kleuterklas drie uur extra Nederlands, voor of na school. Dat doen we tot en met het eerste leerjaar. Iedereen die dan nog steeds niet voldoende Nederlands spreekt, zal dat moeten leren in een aparte taalklas, voordat ze naar het reguliere onderwijs doorstromen. Daarover zal een klassenraad beslissen. En ouders moeten dan niet in discussie gaan met de scholen. Het is dan zo. Voor maximaal twee jaar.”
“Maar ook thuis moet er geoefend worden: Karrewiet kijken, Nederlandse boeken lezen of naar de jeugdbeweging gaan. Scouts of Chiro, dat is vijf uur per week gratis Nederlands spreken. Dat is pas oefenen. Maar bij de scouts van mijn dochter zie ik geen enkel kind met een migratieachtergrond. Dan denk ik: wat een gemiste kans. Betere scholing kan je toch niet hebben? (windt zich op) Ouders moeten goed beseffen dat ze zo de toekomst van hun kinderen verknoeien.”
